De noise-cancelling headphone: een vertrouwd gezicht in kantoor voordat we met z’n allen massaal gingen thuiswerken door COVID. Omdat de open kantoortuinen van nu zo enorm afleidend kunnen zijn verdween menig collega met zo'n grote Beats of de kenmerkende witte Apple dopjes achter zijn of haar scherm.
Het succes van dit type koptelefoons is niet verrassend en vanuit het oogpunt van deep work zeer begrijpelijk.
Ten eerste filter je storende achtergrondgeluiden weg waardoor je minder snel afgeleid raakt.
Daarnaast signaleer je de ongeschreven kantoor-mores: “stoor mij niet!”. Voor de diep werkers een mooi bijkomstig voordeel, hoewel de kritiek aanzwelt dat we ons zo steeds meer van elkaar afsluiten.
En tenslotte kun je door het opzetten van bepaalde muziek jouw focus versnellen en bevorderen.
Dit laatste is natuurlijk zeer persoonlijk, maar daarom niet minder interessant. Eerder omschreef ik mijn vaste focusroutine, met een vaste reeks opeenvolgende stappen die mijn brein prepareren op een verhoogde staat van concentratie. Muziek vormt hierin voor mij een belangrijk onderdeel en ik vermoed voor meer mensen.
Benieuwd naar welke muzikale kenmerken focus verhinderen of er juist aan bijdragen ging ik dus op onderzoek uit. (NB: op zoek naar inspiratie? Onderaan deze blog vind je een linkje naar mijn favoriete diep werk muziek.)
Cognitief vulmiddel
Eerst een stukje theorie over aandacht en je brein. Je brein heeft een beperkte capaciteit voor het bewust verwerken van informatie. Dit wordt aandachtsruimte genoemd. Wanneer je jouw aandacht ergens bewust op richt, vul je die aandachtsruimte met informatie (prikkels, ideeën, herinneringen, etc) totdat deze vol is.
Echter, een groot deel van de tijd heb je niet al deze aandachtsruimte nodig. Het brein gaat dan automatisch op zoek naar nieuwe prikkels en dit kan enorm afleiden. Je kunt dit kleine restant van cognitieve ruimte vullen met iets wat jou minder of niet afleidt.
Hierbij is het belangrijk dat deze cognitieve opvulling niet vraagt om bewuste informatieverwerking. Terwijl het grootste deel van jouw aandachtsruimte gevuld is met de informatie die je wil verwerken, houd je de rest van je brein zoet door het wat routinematige klusjes te geven. Een beetje doodlen, met een paperclip spelen of naar muziek luisteren bijvoorbeeld.
Vijf kenmerken van diep werk muziek
Muziek is dus een prima cognitief vulmiddel, mits het voldoet aan de juiste kenmerken.
Maar wat zijn deze kenmerken dan? Ik heb er 5 gevonden of bedacht:
(1) Voorspelbaarheid
Je brein is een voorspellingsmachine. Het probeert continu, op basis van ervaringen uit het verleden, te voorspellen wat er gaat gebeuren en daar op te anticiperen met jouw gedrag.
Luister je naar muziek, dan zal je brein van nature ook proberen te voorspellen wat er in de muziek gaat gebeuren. Niet voor niets spreken we bij muziek over harmonie, wat gedefinieerd wordt als evenwichtig, gelijkmatig, in samenhang. Harmonieuze muziek klinkt prettig omdat het bevestigt wat je brein al voorspelde dat er zou gaan gebeuren. De muziek loopt als het ware in sync met de verwachtingspatronen van je brein.
Het helpt dus om je brein te voeden met relatief simpele en voorspelbare muziek.
(2) Zangtekst
Opnieuw geldt: je brein probeert continu te voorspellen wat er gaat komen. Zo ook bij het gesproken woord. Dit kun je bijvoorbeeld al merken in gesprek met een langzaam pratend persoon. Je voelt de hele tijd de neiging zijn of haar zinnen af te maken. Ons brein denkt vele malen sneller dan we praten, daarom is het ook zo lastig om je aandacht bij een lange gesproken voordracht te houden. Je brein is al lang op zoek naar nieuwe prikkels.
Zet je muziek op waarin wordt gezongen, dan ben je, in ieder geval met je onderbewustzijn, voortdurend bezig om naar de teksten te luisteren en deze af te maken. En heb je dus ook minder aandacht over voor de diep werk taak.
Ik zelf merk hierbij nog een verschil als ik luister naar teksten in het Nederlands of in een andere taal. Bij Nederlands raak ik nog sneller afgeleid, waar ik bij bijvoorbeeld Engels de tekst vaak nog wel kan wegfilteren.
Heb je een nummer met zangtekst grijsgedraaid en ken je de tekst van binnen en buiten, dan is het veel makkelijker om dit te negeren en als achtergrond te ervaren. Een vaak gehoorde tip is dat mensen 1 bekend nummer op repeat zetten wanneer ze willen concentreren. Of daar dan zangtekst in zit maakt een stuk minder uit.
(3) Continuiteit
Wanneer je een random playlist met losse nummers opzet, introduceer je gemiddeld elke 3-5 minuten een nieuwe onvoorspelbaarheid. Na elk nummer gaat je brein onbewust zich afvragen: “wat zal er nu komen?” Steeds dus weer een potentieel moment van afleiding.
Voor mijn diep werk blokken heb ik daarom een sterke voorkeur voor continuïteit in de muziek. Bijvoorbeeld lang lopende nummers, een album dat als 1 stuk is gecomponeerd, een klassieke symfonie of DJ-sets. In meditatie-apps kun je vaak ook soundscapes van een uur of langer vinden, met een repetitief muzikaal thema.
(4) Emotionele lading
Muziek heeft een krachtige emotionele lading. Blij, enthousiast, somber, melancholisch, boos, rustig, verliefd: een greep aan gevoelens die door muziek kunnen worden versterkt of opgeroepen. En hoe goed je ergens op kunt concentreren hangt nauw samen met je emotionele staat van het moment.
Misschien heb je net ruzie gehad met je partner, en zit er onder de oppervlakte nog irritatie en boosheid. Het onbewuste deel van je brein heeft de neiging die emoties voortdurend weer onder de aandacht te brengen. Wanneer je op dat moment negatief geladen en opzwepende muziek opzet kan dit de sluimerende emoties versterken en de afleidende gedachtes over de ruzie weer oproepen. Terwijl dezelfde muziek misschien wel een heel ander effect heeft op een rustige ochtend zonder noemenswaardige gebeurtenissen.
Hoe wordt de emotionele lading van muziek bepaalt? Ook dit is weer zeer persoonlijk, je associeert muziek vaak met gebeurtenissen uit het verleden (herinneringen) en de daaraan gekoppelde emoties. Maar er zijn wel kenmerken die kunnen bijdragen aan een negatieve of positieve lading zoals de toonsleutel (laag / hoog), de toonsoort (mineur / majeur) en het tempo.
(5) Vloeibaarheid
Bij gebrek aan een betere term noem ik dit kenmerk “vloeibaarheid”, waarmee ik zoiets bedoel als: het is meeslepend zonder opdringerig te zijn en je kan je laten meevoeren in de stromende lijn van de muziek.
Dit klinkt waarschijnlijk als meest vage begrip van deze 5 , maar alle voorgaande kenmerken komen hier in terug. Het is repetitieve muziek zonder zang, met een zekere mate van voorspelbaarheid en net genoeg verrassing om niet saai te worden. De muziek lijkt oneindig voort te vloeien en heeft een neutrale emotionele lading. Het tempo geeft de maat voor de gedachtes.
Ik ervaar dit soms alsof de hersengolven van het diepe nadenken worden geleid door de golven van de muziek. Mijn brein danst zich zo een weg naar nieuwe ideeën. Wanneer dit echt goed lukt, raak ik volledig in een flow en is mijn brein nauwelijks te stoppen.
Samengevat zijn dit volgens mij de 5 kenmerken van goede diep werk muziek:
Een zekere mate van voorspelbaarheid
Zo min mogelijk zangtekst
Continuïteit
Een neutrale emotionele lading
Vloeibaarheid (flow)
Mijn favoriete deep work muziek
Ik doe mijn allerbeste diep werk op deephouse / minimal DJ-sets. Hierin vind ik alle 5 de kenmerken terug. Ik zoek specifiek naar sets van 1 tot 1,5 uur, zodat de muziek meteen een logische onderbreking van mijn diep werk blokken vormt. Eindigt de set, dan is het tijd voor een pauze.
In deze sets wordt over het algemeen nauwelijks gezongen en is er geen uitgesproken emotionele lading. Wel hebben de sets meestal een licht melancholische ondertoon (lage toonsoort, mineur). De muziek is niet opzwepend, maar wel zeer vloeibaar: perfect om in een flow te raken. Het gemiddelde tempo ligt iets hoger dan een hartslag in rust (70-90 BPM).
Wil je dit ook een keer uitproberen voor je diep werk? Check dan mijn speciale diep werk soundcloud playlist, met een verzameling van mijn favoriete focus sets:
Zoals ik aan het begin al schreef, muzikale smaak is zeer persoonlijk en het kan goed zijn dat jij van deze muziek alleen maar afgeleid raakt. Ik hoor graag van je wat voor jou werkt, stuur me een mailtje of laat een comment achter op de site!