Het post-corona kantoor wordt een “soort clubhuis”. Maar moeten we dat eigenlijk wel willen?
KPN blog: We gaan het [kantoor] anders gebruiken; het wordt meer een clubhuis dat het groepsgevoel aanwakkert dan een werkplek.
Vorige week ben ik, na een onderbreking van anderhalf jaar, voor het eerst weer eens naar kantoor geweest. Bij mijn opdrachtgever (een grote gemeente) is nu nog het beleid om zoveel mogelijk thuis te werken. Sinds we terug zijn van vakantie begonnen collega’s al, onder het mom van ‘we moeten echt even face-to-face overleggen’, heimelijk en sporadisch het kantoor te bezoeken. Iedereen was wel even helemaal klaar met thuiswerken. Met de nieuwe versoepelingen mag het vanaf volgende week gelukkig ook weer echt (met mate).
De spontane ontmoetingen met die paar andere collega’s die er ook waren voelde bevrijdend en ook een beetje vreemd. Je hebt ze, op het kleine scherm vanuit je thuiskantoor, de laatste anderhalf jaar wel en toch ook niet gezien. Het was alsof je plotseling een oude klasgenoot tegen het lijf loopt. Met een grote glimlach werd bijgepraat.
Maar behalve die o zo comfortabele small-talk vond er ook echt waardevolle professionele interactie plaats. Dat plotse besef van “wij moeten echt weer eens praten over ….”. En “O, ben jij daar mee bezig! Maar dan moet je echt even ….” Ik werd meteen uitgenodigd om mee te denken bij een interessant project waar ik anders nooit van zou weten maar wel waarde kan toevoegen. Er zit dus echt wel iets in: het moderne kantoor als de plek waar mensen en ideeën elkaar vinden.
Afas: “Het [kantoor] is straks ons clubhuis waar collega’s elkaar ontmoeten om elkaar te inspireren, zich te ontwikkelen, elkaar te prikkelen en soms gewoon om lol met elkaar te hebben. (…) Het kantoor is straks vooral de broedplaats voor persoonlijke groei, een koffietje met een collega of het ontmoeten van zakelijke relaties”
Dezelfde dag nog kreeg ik ook te maken met een situatie die in mijn ogen een probleem gaat worden. We waren met 6 collega’s op een kantoorvloer die, pre-pandemie, ruimte bood voor 60. Zelfs met zo’n minimale bezetting en ondanks mijn noise-cancelling oortjes, had ik op een gegeven moment moeite om een online gesprek te volgen omdat twee bureaus verder iemand precies hetzelfde deed.
Een onmisbaar teken aan de wand dat onze kantoren nog niet zijn ingericht op de toekomst. Het deed mij vooral ook afvragen hoe dit gaat zijn als ik straks op kantoor een stuk diep werk gedaan wil krijgen. Want hoe gaat de kantooromgeving er na corona precies uitzien?
TNO (geciteerd in Trouw): "Thuis productief en geconcentreerd werken, en vooral naar kantoor om collega’s te ontmoeten, sociale contacten te leggen en samen te werken, dat is het toekomstbeeld dat de TNO-onderzoekers zien oprijzen uit de antwoorden van werknemers in hun enquête. Het kantoor wordt dus een ‘ontmoetingsplek’, zo vat TNO het samen."
Het vastgoedperspectief
Overal zijn beleidsmakers, vastgoedmanagers, HR-adviseurs, office managers en allerlei andere experts in werkgroepen en praatstukken bezig om het post-corona kantoor vorm te geven. En ik schrik een beetje van de berichten die daarover naar buiten komen.
Hybride is de hype: we moeten allemaal deels op kantoor en deels thuis gaan werken. Het kantoor wordt vooral een ontmoetingsplek. Sommigen gaan zelfs zo ver om het een clubhuis te noemen. En geconcentreerd werken? Dat doe je maar thuis.
Triodos (geciteerd op NOS.nl): "We hebben niet meer nodig dan één gebouw. Triodos verwacht dat medewerkers in de toekomst vooral naar kantoor zullen komen voor het ontmoeten van collega's en klanten. Geconcentreerd werken, zoals het lezen van een rapport of het schrijven van een kredietvoorstel, is prettiger om thuis te doen,"
Een wantrouwend persoon zou hier een kapitalistisch motief achter kunnen zien. De tendens in kantoorvastgoed beweegt immers al decennia naar steeds minder vierkante meter per werknemer: van het prive kantoor naar de gedeelde open kantoorvloer naar het inruilen van werkplekken voor nog efficiëntere ontmoetingsruimte.
De werknemer wordt intussen vriendelijk gevraagd om, in een compleet vastgelopen woningmarkt, duur en schaars woonoppervlak permanent te reserveren voor een thuiskantoor. De werkgever stoot vastgoed af en steekt de bespaarde huurpremie in zijn zak.
Maar er is meer aan de hand. Naast alle digitale veranderingen in de manier waarop we ons werk doen gaat ook de verschijning van het kantoor gaat zich aanpassen aan de nieuwe situatie. Vastgoed loopt altijd achter op de realiteit, omdat je een fysieke omgeving nou eenmaal niet zomaar even omgooit. Zoiets heeft tijd en vaak flinke investeringen nodig. Alle berichten wijzen er nu op dat er eerder minder dan meer individuele werkplekken voor focuswerk komen.
In een eerder leven als architect verbaasde ik me er vóór de crisis al over hoe weinig echte aandacht er is voor dit type werkplek. Een onmisbare activiteit van kenniswerk, diep zelfstandig nadenken, wordt mijn inziens stelselmatig al ondergewaardeerd en te weinig ondersteund door de moderne kantooromgeving.
Zogenaamde concentratieruimten zijn slecht geventileerde hokjes van telefooncelformaat die in anders onbruikbare hoekjes van het kantoor worden weggestopt. De spaarzame goede concentratieruimten en de beste (lees: meest rustige) bureaus in een open kantoorruimte zijn s'ochtends als eerste bezet. Er is altijd een tekort.
Volgens mij zit de misvatting in de gedachte dat hybride werken, wanneer we daar echt mee op stoom komen, tot hogere productiviteit en lagere kosten gaat leiden. Ik denk eerder het tegenovergestelde, zo lang de hybride kantooromgeving vooral wordt ingericht op ontmoeten en niet ook op geconcentreerd werken.
Hoe wordt werken in het hybride kantoor?
Ik vrees voor een situatie waarin we, nu we het huis weer mogen verlaten, terecht gaan komen in een kakofonie op kantoor. Want in een hybride context ben je vrij om thuis te werken wanneer je dat wil en er is altijd wel 1 collega die heeft besloten om tijdens die meeting thuis te blijven. Het gevolg: open kantoorvloeren vol luid beeldbellende collega’s aan de ene kant en een rumoerig clubhuis aan de andere kant.
Ik vind het best verontrustend om het kantoor te zien als een soort soos. Alsof werken het grootste deel van onze werktijd vooral gezellig en sociaal moet zijn. Op een werkplek moet ook ruimte zijn werk: voor bezinning, rustig nadenken en diepe concentratie. Waarom wordt er verwacht dat we al ons belangrijke en waarde toevoegende denkwerk doen aan de keukentafel? Veelal omringd door prikkels die onze concentratie verstoren: de half ingeruimde afwasmachine, die ongeopende brief van de belastingdienst, etc.
Ja het zal best, de meesten kunnen thuis waarschijnlijk beter concentreren. Ik kan thuis zelf prima mijn diep werk doen. Maar de vraag die niet gesteld wordt is: wil ik dat wel de hele tijd? Voor starters en gezinnen is thuiswerk bovendien niet altijd even makkelijk te organiseren. De woning is te klein en wordt gedeeld met huisgenoten of kinderen. Om maar te stellen dat focuswerk per definitie thuis gebeurt is veel te kort door de bocht. Sommigen kunnen misschien hun huis daarvoor gebruiken, maar dat betekent nog niet dat we deze essentiële functie van het kantoor maar meteen moeten marginaliseren.
En ja, natuurlijk wil je dat het kantoor dient als een plek voor samenkomen. Hoe belangrijk dit is hebben we allemaal aan de levende lijve ondervonden de afgelopen anderhalf jaar. En ja, voor het hybride werken moeten er meer plekken komen waar je alleen of in kleine groep comfortabel kan videobellen. Ik voorzie alleen dat dit ten koste gaat van de individuele concentratieplekken. We krijgen straks een kantoor om te communiceren, niet om te concentreren.
Ruimte voor focus
Ik roep beleidsmakers op om in het hybride kantoor meer rekening te houden met de behoefte aan een rustige werkplek. Zelfs voor de medewerkers die een prima thuiskantoor hebben kan het prettig zijn om het huis te verlaten en het denkwerk eens ergens anders te doen. En al die inspirerende ontmoetingen op het kantoor moeten ook ergens beslag krijgen. Waarde wordt pas echt tastbaar als het wordt bestendigd in een concreet product van denkwerk.
Hoe?
Ten eerste door niet te spreken over een ideale wereld waarin het hybride werken voor iedereen gunstig uitpakt en te accepteren dat de werkelijkheid een stuk weerbarstiger is dan de meeste onderzoeken ons nu doen geloven. Maak het ook uitnodigend voor werknemers om ook naar kantoor te komen voor denkwerk. Bestempel het kantoor niet alleen als het ‘clubhuis’ maar net zo goed als de ‘bibliotheek’.
En verder door niet meteen in te zetten op een nog efficiëntere benutting van het vloeroppervlak en de daarmee gepaard gaande verlaging van de huur. Maak gebruik van het moment om na te denken over een echt vernieuwende inrichting van het post-corona kantoor.
Behoud tenminste een deel van het in theorie ‘vrijkomende' vloeroppervlak en bestem dit voor goed geoutilleerde focusruimten. Verstop deze niet in afgelegen hoeken van het gebouw, maar geef ze de centrale plek die focus verdient. En zorg daarnaast natuurlijk ook voor meer dan voldoende 1-persoons akoestisch geïsoleerde belplekken.
Ik zie dit moment als een kans om de reeds lang ingezette weg naar steeds meer afleiding op de kantoorvloer om te buigen, naar een omgeving waar aandacht voor je denkwerk weer echt wordt ondersteund en gecultiveerd. Hopelijk sta ik hierin niet alleen.
Wat denk jij? Werk je al weer op kantoor? Bevalt het werken daar of heb je er moeite om je diep werk te doen? Ben benieuwd naar jouw ervaringen met het hybride werken! Laat het weten met een comment hieronder!
PS: Beleidsmaker en nu bezig met de plannen voor jouw kantoor na corona? Ik kan je hierbij helpen. Naast trainingen bied ik ook ontwerp- en adviesdiensten om kantoren beter in te richten op diep werk. Interesse? Neem contact op via contact@diepwerkdoen.nl of geef me een belletje op 06-16962629